Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych z 2023 roku wprowadziła długo wyczekiwane przez biznes uproszczone połączenie spółek sióstr. Ten typ reorganizacji, znany także jako połączenie horyzontalne, pozwala przeprowadzać konsolidację spółek zależnych szybko i bez zwiększania kapitału zakładowego.
Dotychczas mechanizm ten wywoływał jednak poważne wątpliwości podatkowe.
Niedawno jednak ustawodawca w końcu rozpoczął pracę mające na celu dostosowania przepisów podatkowych do realiów gospodarczych, zapewniając neutralność podatkową tych transakcji. W pakiecie zmian (projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw -druk nr 1388) znalazła się m.in. nowelizacja art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT, która wyłącza powstanie przychodu z tego przepisu przy połączeniu uproszczonym spółek sióstr (art. 515¹ § 1 KSH).
Przedmiotowa ustawa została już podpisana przez Prezydenta RP w dniu 27 sierpnia 2025 r., a zacznie obowiązywać po 14 dniach od jej ogłoszenia.
Podatkowa pułapka
Procedura uproszczonego, bezemisyjnego połączenia spółek, w których ten sam podmiot posiada wszystkie udziały (tzw. połączenie horyzontalne lub siostrzane), od początku cieszyła się ogromnym zainteresowaniem przedsiębiorców. Wprowadzona na mocy art. 5151 KSH, pozwala na znaczną redukcję formalności przy połączeniu, w szczególności dotyczy to zwolnienia z obowiązków sprawozdawczych zarządu oraz poddawania planu połączenia badaniu przez biegłego.
Niestety, przepisy podatkowe nie nadążyły za prawem spółek handlowych. Art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT w swoim dotychczasowym brzmieniu uzależnia powstanie przychodu po stronie spółki przejmującej od nadwyżki wartości rynkowej przejmowanego majątku nad „wartością emisyjną udziałów” wydanych wspólnikom. W połączeniu uproszczonym, gdzie nowe udziały z definicji nie są emitowane, powstała niebezpieczna luka interpretacyjna.
Organy podatkowe przyjęły skrajnie niekorzystną, literalną wykładnię. Skoro nie ma nowych udziałów, ich „wartość emisyjna” wynosi zero. W konsekwencji, cała wartość rynkowa przejmowanego majątku stawała się przychodem podatkowym spółki przejmującej, co w praktyce czyniło całą operację skrajnie nieopłacalną.
Spór o prawidłową wykładnię
Takie stanowisko organów podatkowych spotkało się ze słuszną krytyką doktryny i praktyków. Argumentowano, iż celem przepisu było opodatkowanie jedynie „nadwyżki” ponad wartość udziałów, a nie całego majątku. Zwracano uwagę, że definicja wartości emisyjnej zakłada istnienie ceny emisji – w połączeniach siostrzanych emisji nie ma, więc nie ma również „nadwyżki”.
Spór szybko przeniósł się do sądów administracyjnych. Te, w większości, stawały po stronie podatników, słusznie argumentując, że celem ustawodawcy nie mogło być stworzenie podatkowej bariery dla uzasadnionych biznesowo reorganizacji. Istotne okazały się m.in. wyroki WSA w Warszawie. np. z dnia 10 lipca 2024 r., sygn. III SA/Wa 947/24, który uznał, że przepis o opodatkowaniu nadwyżki po prostu nie ma zastosowania, gdy nie ma czego porównywać (brak wartości emisyjnej).
Niestety, linia orzecznicza nie była jednolita. Pojawiały się również wyroki niekorzystne (np. WSA we Wrocławiu z dnia 25 czerwca 2024 r., sygn. I SA/Wr 104/24), co tylko pogłębiało chaos interpretacyjny i ryzyko podatkowe po stronie przedsiębiorców.
Nowelizacja przepisów a koniec wątpliwości?
W odpowiedzi na ten spór, ustawodawca w końcu zareagował. Zgodnie z ww. nowelizacją, która ma wejść w życie w połowie września (zakładając publikację w Dzienniku Ustaw bez zbędnej zwłoki), art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT będzie wyraźnie wskazywał, że przychód nie powstanie w przypadku połączeń przeprowadzanych na podstawie art. 515¹ KSH.
To pozytywna zmiana. Ustawodawca tym samym przyznał rację probiznesowej wykładni i wyeliminował główne ryzyko podatkowe, które do tej pory wstrzymywało wiele procesów restrukturyzacyjnych.
Co istotne, neutralność ta nadal wymaga spełnienia dalszych warunków, tj. m.in. połączenie musi być uzasadnione gospodarczo, a spółka przejmująca musi przejąć majątek według wartości podatkowej i kontynuować amortyzację, zgodnie z księgami spółki przejmowanej.
Skutki nowelizacji
Nowelizacja otwiera drzwi do bezpiecznego i efektywnego porządkowania struktur w grupach kapitałowych. Jednak pamiętać należy, że samo usunięcie problemu z art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT to nie wszystko. Aby w pełni i bezpiecznie wykorzystać potencjał reorganizacji, ważne jest strategiczne podejście i świadomość pozostałych wymogów.
Tym samym:
- pamiętać należy o pozostałych warunkach neutralności podatkowej. Pełna neutralność podatkowa połączenia wciąż zależy od spełnienia pozostałych warunków, w szczególności:
- celem połączenia nie może być unikanie opodatkowania. Organy podatkowe wciąż mogą kwestionować transakcje, jeśli uznają je za sztuczne.
- zapewnienia kontynuacji wyceny podatkowej przejmowanych składników majątku.
- usunięcie bariery podatkowej sprawia, że teraz jest najlepszy moment, aby spojrzeć na strukturę swojej grupy kapitałowej i zastanowić się nad jej optymalizacją. Świadome zaplanowanie działań reorganizacyjnych może przynieść wymierne korzyści biznesowe.
Co może dać Twojemu biznesowi dobrze zaplanowana reorganizacja?
- Konsolidacja spółek pozwala wyeliminować zbędne podmioty, co przekłada się na niższe koszty administracyjne, księgowe, prawne i zarządcze. Mniej spółek to prostsze raportowanie, łatwiejsze zarządzanie i większa przejrzystość.
- Połączenie spółek o podobnym profilu działalności pozwala na stworzenie synergii – połączenie know-how, zespołów i zasobów. Umożliwia to centralizację funkcji (np. zakupów, marketingu, HR), co prowadzi do oszczędności i budowy silniejszej, bardziej konkurencyjnej organizacji.
- Uproszczenie struktury ułatwia zarządzanie płynnością finansową w grupie, eliminując skomplikowane rozliczenia między spółkami i pozwalając na bardziej efektywne wykorzystanie kapitału.
- Skonsolidowany, większy podmiot ma często silniejszą pozycję negocjacyjną wobec dostawców, klientów czy instytucji finansowych.
Przemyślane zaplanowanie takiego procesu jest kluczowe dla maksymalizacji ww. korzyści i zapewnienia pełnego bezpieczeństwa podatkowego. Staranne przygotowanie uzasadnienia biznesowego i kompleksowe przeprowadzenie transakcji pozwalają w pełni wykorzystać potencjał, jaki będą dawać nowe, bardziej przyjazne przepisy.
Podsumowując, nowelizacja art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT to krok w dobrą stronę, przywracający spójność prawa podatkowego z realiami gospodarczymi. Uproszczone połączenie spółek sióstr staje się wreszcie bezpiecznym i efektywnym narzędziem w rękach przedsiębiorców. Warto wykorzystać ten moment na strategiczny przegląd i optymalizację struktury swojej działalności.
Zbyszko Pora